بعد از انجام آزمایش خون معمولاً منتظر می مانیم تا جواب آن را به پزشک بدهیم، بسیاری از ما با اصطلاحاتی که در برگه ی آزمایش هست آشنا نیستیم، در ادامه به معرفی این اصطلاحات و تفسیر کامل آن می پردازیم.
حروف اختصاصی در هر آزمایش
FBS : قند خون ناشتا
MCHC : غلظت متوسط همو گلوبین
WBC : شمارش گلبول های سفید
RBC : شمارش گلبول های قرمز
HB : همو گلوبین
HC :هماتو کریت( درصد گلبول های قرمز در خون )
HCV : حجم متوسط گلبول های قرمز
HCH : مقدار متوسط همو گلوبین در گلبول های قرمز
R.D.W : ضریب تغییرات اندازه گیری گلبول های قرمز
PLT : شمارش پلاکت ها
PTE : در صد پلاکت ها
MPV : حجم متوسط پلاکت ها
MCH : وزن متوسط هموگلوبین
MCV : حجم متوسط هموگلوبین
M/E : نسبت سلول های زاینده گلبول سفید به قرمز
RDW : پهنای گلبول قرمز در منحنی
UA : تجزیه کامل ادرار ( PH ، رنگ ، بو ، توده های متراکم )
TGs : تری گلیسیرید ( چربی که باعث رسوب در رگ هاو عروق می شود )
HCG : تست حاملگی
FSB : آزمایش قند خون
انواع آزمایشات خونRBC
RBC مخفف کلمه سلول قرمز خون است. این سلولهای قرمز یا همان گلبول‌های قرمز، در واقع اصلی‌ترین قسمت خون و عامل رنگ قرمز آن هستند. خود این رنگ قرمز به دلیل وجود ماده‌ای به نام هموگلوبین است که کمک می‌کند گلبول قرمز، اصلی‌ترین وظیفه خود یعنی حمل و نقل اکسیژن و دی‌اکسیدکربن را انجام دهد. به طور خلاصه می‌شود گفت گلبول‌های قرمز وسیله حمل و نقل اکسیژن از ریه به بقیه سلولهای بدن هستند.مقادیر طبیعی: بین ۷/۴ تا ۱/۶ میلیون در هر میکرولیتر خون. این عدد برای خانم‌ها مقداری کمتر و در کودکان مقداری بیشتر است.
نکته:
گلبول قرمز به طور طبیعی بعد از تولید در مغز استخوان ۱۲۰ روز در خون زندگی می‌کند و در آخر عمر خود خرد می‌شود و به عناصر سازنده‌اش تبدیل می‌شود.
مقدار RBCها در طی بارداری به طور طبیعی کمی کمتر نشان داده می‌شود چون حجم مایع خون افزایش پیدا کرده است.
عدد RBC در واقع مقدار دقیق گلبول‌های قرمز در ۱میلی‌لیتر خون محیطی است.
بسته به آزمایشگاه و نوع کیت مورد استفاده، ممکن است مقیاس شمارش این سلول فرق کند.
خوردن داروهایی مثل کلرامفنیکل هم باعث کاهش RBC می‌شود.
HCT
هموتوکریت یا HCT هم یکی از مقادیر اندازه‌گیری گلبول قرمز است. به طور کلی «هم» به معنی آهن است و هر جا در هر کلمه‌ای آمد حتما آن کلمه ارتباطی با گلبول قرمز دارد. هماتوکریت درصدی از حجم کلی خون است که از گلبول قرمز ساخته شده و با اندازه‌گیری قسمت قرمز رسوب خون در لوله آزمایش نسبت به کل ارتفاع خون اندازه‌گیری می‌شود. به خاطر بیماریها و شرایط مختلفی که می‌توانند اندازه‌گیری RBC و Hgb را با اشکال مواجه کنند، HCT هم اندازه‌گیری می‌شود تا به طور مستقیم نشان‌دهنده اندازه هموگلوبین و گلبول قرمز در خون باشد. این عدد معمولا با درصد نشان داده می‌شود. مقادیر طبیعی: اعداد بین ۴۲ تا ۵۲ درصد برای آقایان و ۳۷ تا ۴۷ درصد برای خانم‌ها نرمال به حساب می‌آید. در خانم‌های باردار درصد بالاتر از ۳۳ طبیعی است.
محدوده خطر: HCT بالاتر از ۶۰ درصد و پایین‌تر از ۱۵ درصد باید باعث نگرانی پزشک شود.
نکته:
بیماری‌هایی که باعث به وجود آمدن شکل‌های غیرطبیعی گلبول قرمز می‌شوند (مثل بیماری گلبول قرمز داسی‌‌شکل) مقدار HCT را تغییر می‌دهند.
وقتی مقدار گلبول سفید به شدت بالا باشد بر مقدار HCT موثر است.
در صورت طبیعی بودن اندازه‌های گلبول قرمز، مقدار هماتوکریت ۳ برابر هموگلوبین است.
هماتوکریت را نباید بلافاصله بعد از خون‌ریزی شدید اندازه‌گیری کرد.
WBC
این سه حرف مخفف «سلولهای سفیدخون» و نشان‌دهنده گلبول‌های سفید است. اندازه‌گیری مقدار گلبول‌های سفید خون یکی از روش‌های اصلی تعیین وجود عفونت در بدن است چون این سلولها که جزو سیستم دفاعی بدن هستند در شرایط بیماری‌های عفونی و غیرعفونی واکنش‌های مختلفی از خود نشان می‌دهند.
شمارش WBCها دو جزء دارد. یکی مقدار کلی گلبول‌های سفید در یک میلی‌لیتر خون و جزء دیگر شمارش جزء به جزء این سلولها چون گلبول سفید خود متشکل از پنج نوع مختلف است که کم و زیاد شدن هر کدام از این انواع معنی خاص خود را دارد. کلمه «diff» که در جلوی CBC به معنی آزمایش خون نوشته می‌شود درخواست برای شمارش همین انواع مختلف گلبولسفید است.مقادیر طبیعی: در بزرگسالان و بچه‌های بالاتر از ۲ سال مقدار گلبولسفید بین ۵ تا ۱۰ هزار در هر میلی‌لیتر خون طبیعی است.
محدوده خطر: WBC کمتر از ۲۵۰۰ و بیشتر از ۳۰۰۰۰ هر کدام نشان‌دهنده بیماری‌هایی هستند که می‌توانند گاهی خطرناک باشند.
نکته:عمل اصلی گلبولسفید مبارزه با عفونت و حذف عوامل خارجی و مزاحم است و در مواقع آلرژ‌ی‌ها هم این سلولها مسوول بروز واکنش هستند.
تغییر هر کدام از انواع WBC معنی خاص خود را دارد و ممکن است نشان‌دهنده عفونت با میکروب، ویروس و یا حتی استرس باشد.
فعالیت شدید بدنی و ورزش سنگین هم برای مدتی باعث بالا رفتن تعداد WBC در خون می‌شود. بارد
اری و زایمان هم این مقدار را افزایش می‌دهند.
Hgb
در برگه‌های آزمایش مختلف ممکن است به صورت‌های مختلف HGB،Hg، یا Hgb نوشته شود. هم اینها مخفف کلمه هموگلوبین، یکی از عناصر اصلی تشکیل دهنده گلبول قرمز است. این ماده که در آن آهن به کار رفته خود از اسید آمینه تشکیل شده و جایگاه‌های مختلفی برای ترکیب با اکسیژن دارد. هموگلوبین در جایی که اکسیژن زیاد وجود دارد با آن ترکیب می‌شود و در محیط کم اکسیژن آن را آزاد می‌کند.اندازه‌گیری مقدارکلی هموگلوبین در واقع نوعی نشان‌هنده تعداد گلبول‌های قرمز است.مقادیر اصلی: مقدار طبیعی برای آقایان بین ۱۴ تا ۱۸ گرم در هر دسی‌لیتر است و برای خانم‌ها مقادیر بین ۱۲ تا ۱۶ گرم در هر دسی‌لیتر طبیعی محسوب می‌شود.
محدوده خطر: هموگلوبین زیر ۵ و بالای ۲۰ مقادیر بحرانی به حساب می‌آیند و حتما نیازمند رسیدگی فوری هستند.
نکته:مقدار Hgb در بارداری کاهش می‌یابد چون با اینکه خون‌سازی کمی بیشتر شده است اما حجم مایع بدن و خون بالا رفته و مقدارکلی هموگلوبین در هر دسی‌لیتر آن کاهش می‌یابد.
زندگی در ارتفاع هم به خاطر نیاز بیشتر بدن به اکسیژن و کمبود اکسیژن محیط باعث تولید بیشتر هموگلوبین می‌شود.
در طحال اغلب سلولهای پیرخون تخریب می‌شوند. بزرگ شدن طحال یعنی تخریب بیشتر سلولها و به همین دلیل به دنبال آن کاهش RBC و Hgb رخ میدهد.
Plt
پلاکت‌ها، اجزای کوچک دیسک شکلی هستند که در خون وجود دارند و از بقیه سلولهای خونی بسیار کوچک‌ترند. این ساختارها حاوی آنزیم‌هایی هستند که باعث انعقاد خون می‌شوند و وظیفه اصلی آنها جلوگیری از خون‌ریزی و خارج شدن گلبول‌قرمز از داخل رگ است.
Plt نشان‌دهنده تعداد پلاکت‌ها در هر میلی‌لیتر مکعب خون است و عدد مربوط به آن معمولا بزرگ‌ترین عدد برگه آزمایش خون است.
به غیر از کنترل سیستم انعقادی خون، از میزان پلاکت برای بررسی روند بهبود نارسایی مغز استخوان و بیماری‌های خونی هم استفاده می‌شود.مقادیر طبیعی: پلاکت بین ۱۵۰ هزار تا ۴۰۰ هزار در هر میلی‌مترمکعب خون برای بزرگسالان طبیعی است. در نوزادان این مقدار کمی بیشتر است.
محدوده خطر: پلاکت زیر ۵۰ هزار یا بیشتر از یک میلیون کاملا غیرطبیعی است و نیازمند توجه ویژه است.
نکته:ورزش شدید و قدرتی باعث افزایش میزان پلاکت می‌شود. در هنگام قاعدگی مقدار پلاکت کمی کاهش پیدا می‌کند.
قرص‌های ضدبارداری باعث بالا رفتن مقدار پلاکت می‌شوند. در حالی که استامینوفن پلاکت را کاهش میدهد.
صبح آزمایش خون بدهید
آزمایش گروه های خونی
در پلاسمای خون انسان عناصری وجود دارند که به آنها” آگلوتاسیون” می گویند واین خاصیت را دارند که اگر سلول خونی خارجی وارد خون شود آنها را به هم چسبانده و منعقد و بالاخره متلاشی می کند.خون اشخاص به چهار گروه تقسیم می شوند
گروه خونی A : پلاسمای این گروه دارای آگلوتین مخصوص برای به هم چسباندن گویچه های گروه B است.
گروه خونی B : پلاسمای این گروه دارای آگلوتین مخصوص برای به هم چسباندن گویچه های گروه A است.
گروه خونی AB : پلاسمای این گروه دارای آگلوتین مخصوص برای به هم چسباندن گویچه های گروهAB است.
گروه خونی O : پلاسمای این گروه دارای آگلوتین مخصوص برای به هم چسباندن گویچه های گروه O است.
وقتی به بیماری خون تزریق می شود باید آن خون هم کروه بیمار باشد و یا از نوعی باشد که عمل آگلوتاسیون بین خون بیمار و خون دهند موجود باشد(آزمایش کراسمچ)در این حالت خون داده شده با خون بیمار موافق است.
هر گروه خونی می تواند از هم گروه خون دریافت کند
گروه خونی O می تواند به تمام گروههای دیگر خون بدهد و دهنده همگانی است
گروه خونیAB: می تواند از همه گروهها خون بگیرد و گیرنده عمومی است ولی به هیچ گروه دیگر جزخودش نمی تواند خون بدهد
گروه AوB فقط به هم گروه خود و گروه AB می توانند خون بدهند
صرفنظر از این موضوع عوامل دیگری از جملهRh در تطبیق خون شخصی به خون دیگر مهم است
مشاهده شده که اگر خون انسان را با خون نوعی میمون به نام رزوس مخلوط کنند گاهی ممکن است اگلوتاسیون انجام شود و گاهی انجام نمی شود .اگر انجام شودRh مثبت و اگر انجام نشودRh منفی است
عامل رزوس در خون بعضی افراد وجود دارد و برخی وجود ندارد که به آن Rh مثبت یا منفی می گویند.این عمل از طریق ارث منتقل می شود .اگر پدری Rh مثبت و مادر Rh منفی باشد فرزند آنها ممکن است این عامل را از پدر یا مادر به ارث برده و خونش Rh مثبت باشد خونش با مادر غیر موافق است که منجر به عوارض شدیدی برای فرزند می شود.
امار نشان میدهد که ۱۵ درصد مردم جهان Rh منفی و بقیه Rh مثبت هستند.
آزمایش قند خون
این ماده منبع اصلی تأمین انرژی در تمام موجودات زنده است. برای اندازه گیری قند خون فرد حتما باید ناشتا باشد،به همین دلیل واژه Fasting به کار می رود، یعنی بعد از مدت کوتاهی گرسنگی قند خون اندازه گیری شده است. این مدت حدود ۱۰ تا ۱۲ ساعت
می باشد.
اگر سطح قند خون فردی بعد از ۱۲ ساعت ناشتا بیشتر از ۱۰۵ میلی گرم در دسی لیتر باشد، نشان دهنده استعداد ابتلاء وی به دیابت در طی ده سال آینده است.
میزان نرمال قند خون بین حداقل ۶۵ تا ۷۰ و حداکثر ۱۰۰ تا ۱۱۰ در محدوده بالا می باشد، البته افزایش خفیف قند خون ممکن است در اثر دریافت اخیر فرد باشد، اما اگر در آزمایشات مکرر میزان آن تغییری نکرد، فرد نیاز به توصیه های رژیمی برای پیش گیری از ابتلا به دیابت در آینده دارد.
آزمایش چربی خون
آزمایش چربی خون شامل اندازه گیری کلسترول کل، کلسترول HDL (خوب)، کلسترول LDL (بد) و تریگلیسرید می‌شود.
آزمایش خون
برای اندازه‌گیری دقیق چربی‌های خون باید ۹ تا ۱۲ ساعت پیش از خون گرفتن، چیزی به جز آب نخورید و ننوشید.
تریگلیسرید نوعی از چربی خون است که در اثر مصرف مواد قندی و نشاسته ای بالا می‌رود.
کلسترول خون هم با مصرف چربی های غذایی مثل کره، چربی های گوشت، تخم مرغ و مواد لبنی پرچرب، روغن های جامد و مایع، غذاهای سرخ شده و … زیاد می شود.
مقادیر کلسترول و تری گلیسرید خون
میزان کلسترول و تریگلیسرید خون معمولا به “میلی‌گرم در دسی‌لیتر” اندازه‌گیری می‌شوند.
این جدول‌ها میزان‌های طبیعی و غیرطبیعی انواع چربی‌های خون را نشان میدهد.
> میزان کل کلسترول (میلی‌گرم در دسی‌لیتر)—تفسیر
کمتر از ۲۰۰— مطلوب
۲۰۰ تا ۲۳۹— حد مرزی بالا
۲۴۰ و بالاتر— بالا
> کلسترول بد یا LDL (میلی گرم در دسی‌لیتر)—- تفسیر
کمتر از ۷۰ —-مطلوب برای افراد در معرض خطر بسیار بالای بیماری قلبی
کمتر از ۱۰۰—-مطلوب برای افرادی در معرض خطر بیماری قلبی
۱۰۰ تا ۱۲۹ —-نزدیک به طبیعی
۱۳۰ تا ۱۵۹ —-حد مرزی بالا
۱۶۰ تا ۱۸۹ —- بالا
۱۹۰ و بالاتر —- بسیار بالا
> کلسترول خوب یا HDL (میلی‌گرم در دسی‌لیتر)—— تفسیر
مردان: کمتر از ۴۰—— بد
زنان :کمتر از ۵۰—— بد
۵۰ تا ۵۹ —— بهتر
۶۰ و بالاتر —— بهترین
> تریگلیسرید (میلی گرم در دسی‌لیتر)———-تفسیر
کمتر از ۱۵۰——— مطلوب
۱۵۰ تا ۱۹۹——— حد مرزی بالا
۲۰۰ تا ۴۹۹——— بالا
۵۰۰ و بالاتر——— خیلی بالا
آزمایشات دوره ای و نیاز به انجام آنها بر اساس سن، جنس و سابقه خانوادگی بیماریها تعیین می شود. برخی معاینات، اندازه گیری و تست های آزمایشگاهی در تشخیص سریع مشکلات قابل درمان نقش بسیار مهمی دارند.
شمارش کامل سلول های خونی، اندازه گیری چربی، اندازه گیری قند خون ناشتا و بررسی عملکرد ارگانهای مهم (کبد، کلیه، تیروئید) از جمله آزمایش های دوره ای محسوب می شوند. همچنین با توجه به شرایط سنی و یا اقلیمی آزمایش های دیگری نیز همچون اندازه گیری سطح ویتامین D، اندازه گیری ذخایر آهن (فریتین)، بررسی مدفوع از نظر خون مخفی و بررسی پروستات توصیه می شوند.
دوره سالمندی:
دوره سالمندی که بر اساس منابع علمی به دوران زندگی بعد از ۶۰ سالگی اطلاق می شود عموما مقارن با تغییراتی در وضعیت جسمی و در سیستم های مختلف بدن از جمله دستگاه گوارش، دستگاه گردش خون و سیستم ایمنی بدن است. کاهش فعالیت سیستم ایمنی بدن، سالمندان را در مقابل عوامل مختلف عفونی و بروز سرطان های مختلف آسیب پذیر می کند. بسیاری از اختلالاتی که در سالمندان منجر به عوارض و اثرات گاها غیر قابل جبران می شود، اگر به هنگام و درست تشخیص داده شوند براحتی قابل پیشگیری هستند و این امر اهمیت آزمایشات دوره ای را در دوران سالمندی گوشزد می کند. آزمایش هایی که انجام آنها با توجه به شرایط افراد، به صورت دوره ای در دوران سالمندی توصیه می شود به قرار زیر است:
شمارش کامل سلول های خونی: در این آزمایش گلبول های قرمز، سفید و پلاکت ها، همچنین هموگلوبین و هماتوکریت و اندازه و درصد سلولهای خونی تعیین می شود. این آزمایش یکی از مهمترین آزمایش های دوره ای می باشد که در تشخیص علت ضعف، کم خونی، عفونت و بسیاری از اختلالات به پزشک کمک می کند.
آزمایش قند خون: گلوکز منبع اصلی انرژی بدن است و مقدار آن به صورت طبیعی پس از خوردن غذا افزایش می یابد. افزایش گلوکز باعث ترشح انسولین از غده پانکراس می شود که این هورمون به سلول های بدن کمک می کند که از گلوکز استفاده کنند. در صورت بالا بودن مقدار گلوکز، ممکن است آسیب های جبران ناپذیری به چشم ها، کلیه ها، اعصاب و عروق خونی وارد شود. چند نوع آزمایش قند خون وجود دارد که شامل اندازه گیری قند خون ناشتا، ۲ ساعت پس از خوردن غذا و غیر ناشتا و چند نوع تست بنا بر تشخیص پزشک می باشد. سالمندان به علت کاهش ترشح انسولین یا مقاومت سلولها در خطر ابتلا به دیابت قرار دارند و البته سابقه خانوادگی نیز ریسک ابتلا به این بیماری را بالا می برد.
آزمایش چربی خون: این آزمایش شامل اندازه گیری کلسترول و تری گلیسرید می باشد. بدن از کلسترول برای ساختن سلول ها و تولید هورمون ها استفاده می کند. مقدار زیاد کلسترول در بدن می تواند در داخل شریان ها رسوب کند و پلاک تشکیل دهد و این پلاک ها شانس ایجاد حمله قلبی را بالا می برند. HDL یا لیپوپروتئین با غلظت بالا که یکی از اجزای تشکیل دهنده کلسترول است، به بدن در دفع چربی کمک می کند. به این چربی، چربی خوب گفته می شود زیرا بالا تر بودن آن شانس بیماری های قلبی را کاهش می دهد. LDL یا لیپوپروتئین با غلظت پایین مسوول حمل چربی ها از کبد به سلول های بدن می باشد و در صورتی که مقدار آن بالا باشد، خطر بیماری های قلبی عروقی را بالا می برد. تری گلیسرید ها، مسوولیت ذخیره چربی و تامین انرژی را بر عهده دارند و افزایش آنها همراه LDL باعث افزایش خظر ابتلا به بیماری های قلبی عروقی می شود. از آنجاییکه افزایش سن با کاهش تحرک و سوخت و ساز بدن همراه است و همه اینها موجب افزایش چربی ها و به تبع آن عوارض تجمع آنها نظیر گرفتگی عروق می گردد لذا توصیه می شود چربی های خون بصورت دوره ای بخصوص در افراد با سابقه خانوادگی چربی بالا و افراد مبتلا به بیماری های قلبی عروقی اندازه گیری شود.
بررسی عملکرد کبد: کبد عملکرد هایی چون تبدیل مواد غذایی به انرژی و از بین بردن مواد سمی را بر عهده دارد. برای بررسی عملکرد کبد، مقدار پروتئین، آلبومین، بیلی روبین و آنزیم های کبدی سنجیده می شود.
بررسی عملکرد کلیه: کلیه ها مسوول دفع مواد زاید از خون و حفظ سطح آب بدن می باشند. در صورت درست عمل نکردن کلیه ها میزان کراتینین و اوره خون بالا می رود. همچنین عدم نوشیدن آب کلفی نیز باعث بالا رفتن اوره خون می شود.
بررسی عملکرد غده تیرویید: غده تیروئید به شکل پروانه می باشد و در جلوی گردن قرار می گیرد. تیروئید، از ید غذا استفاده می کند تا هورمون های تیروویدی را تولید کند. این هورمون ها در کودکی برای رشد و تکامل مغزی لازم هستند و در دوران بزرگسالی، نحوه استفاده از انرژی در بدن را تنطیم می کنند. در بررسی عملکرد تیروئید، هورمون تحریک کننده تیروئید (TSH)، هورمون های تیروئیدی T3 و T4 به صورت کلی و
یا آزاد اندازه گیری می شوند.
بررسی الکترولیت ها: الکترولیت ها مولکول های با بار مثبت یا منفی هستند که در سلول ها، خون و مایعات بافتی یافت می شوند. این مولکول ها شامل سدیم، پتاسیم، کلسیم، فسفر، منیزیم، کلر و بی کربنات هستند و با اندازه گیری آنها، عملکرد کلیه و غدد بررسی می گردد.
بررسی مدفوع از نظر وجود خون مخفی: این تست از آزمایش های بسیار مهمی است که سلامت روده ها را مورد بررسی قرار می دهد. از آنجا که در صورت مشکلی در روده ها علائم بسیار دیر بروز می کنند، بررسی دوره ای روده ها از ارکان مهم آزمایش های چک آپ می باشد.
بررسی کمبود ویتامین ها: ویتامین B12، اسید فولیک و ویتامین D از جمله مواردی هستند که ممکن است نیاز به بررسی داشته باشند. بدن از ویتامین B12 برای ساختن سلول های خونی و حفظ یک سیستم عصبی نرمال استفاده می کند. این ویتامین در غذاهای گوشتی موجود است و اندازه گیری آن در افراد گیاه خوار توصیه می شود. این ویتامین معمولا همراه اسید فولیک اندازه گیری می شود زیرا کمبود آنها منجر به کم خونی می شود. اسید فولیک نیز از ویتامین های گروه B می باشد که در ساخت سلول های خونی و رشد طبیعی بدن دخیل است.
ویتامین D در حفظ سطح کافی کلسیم و فسفات در خون و جذب کلسیم به خون و استخوان نقش دارد.کمبود ویتامین D در افرادی که در معرض نور کافی خورشید قرار نمی گیرند و یا دریافت کافی ویتامین D در رژیم غذایی خود ندارند، مشاهده می شود.